Feiten & cijfers

De arbeidsmarktregio Rivierenland wordt gevormd door de gemeenten Buren, Culemborg, Maasdriel, Neder-Betuwe, Tiel, West Betuwe, West Maas en Waal en Zaltbommel, zie afbeelding hier naast.

Facts & Figures arbeidsmarktregio techniek Rivierenland 
Half juni ’21 publiceerde Platform Talent voor Technologie (PTvT) een Facts & Figures arbeidsmarkt techniek Rivierenland. Wat hierin opvalt, is dat in Rivierenland:

1. 23% van de mensen in techniek werkt terwijl dat in Nederland 20% is.
2. Het aantal basis opgeleiden hetzelfde is als in Nederland, terwijl dit voor MBO 25% is tegenover 21% elders en voor het HBO is dit 14% tegenover 17% elders.
3. Veel mensen in de bouw (16%), metaal (12%), chemie (8%) en ICT (8%) werken.
4. De vraag naar techniek beroepsniveau 2 mensen het grootst is, maar dat eigenlijk voor techniek mensen op alle niveaus worden gevraagd. Voor ICT is dit vooral niveau 3+4.

Ook laat de PTvT facts & figures zien dat er veel verschillende definities zijn. Het hanteert de ISCO beroepsniveaus 1-4 en dat is wat anders dan bijv. MBO 1-4. 

Technisch onderwijs in Rivierenland
Rivierenland is een plattelandsregio met een hoge mate van zelfredzaamheid en ook aandacht voor samenwerking, zoals bijvoorbeeld het RW-POA Rivierenland samenwerkingsverband, dat zich richt op een inclusieve samenleving en verbeterde aansluiting op onderwijs arbeidsmarkt. Naast focus op drie economische speerpunten (Agribusiness, Economie & Logistiek en Recreatie & Toerisme) komen onderwerpen aan bod als infrastructuur, duurzaamheid, energietransitie, automatisering en robotisering. Voor technisch opgeleiden zijn er in die sectoren of bij die thema’s veel kansen, zowel op korte als langere termijn. Belangrijk is het om in het vmbo techniek onderwijs het aanbod goed te borgen en er voor te zorgen dat voldoende leerlingen doorstromen naar technische mbo opleidingen en de arbeidsmarkt. Van 2017-2020 hielp het Tech Expres programma hierbij en vanaf begin 2020 helpt hier de Sterk Techniek Onderwijs regeling met het TechExplore24 actieplan bij. 

VMBO in Gelderland en Rivierenland
Momenteel zijn er in Gelderland 3.482 derde- en vierdejaars leerlingen binnen VMBO technische profielen (leerwegen BB, KB, GL). Het grootste profiel is Dienstverlening & Producten (D&P) met 28%. BWI volgt 5% van de Gelderse VMBO leerlingen, 10% doet PIE en 3% volgt M&T. Het profiel Maritiem & Techniek wordt niet aan geboden. In totaal volgen 38 leerlingen de vakmanschapsroute Techniek. Voor Gelderland wordt in de komende jaren een daling van 26% verwacht van het VMBO leerlingen aantal in 2032 vergeleken met de aantallen in 2017.

In Rivierenland is het TechExplore24 actieplan afgebakend met drie VMBO scholen die harde techniek profielen aanbieden. Dat zijn ORS Lek en Linge Culemborg, Lingecollege Tiel en Van Lodenstein College Kesteren. In Rivierenland is 22,3% van de leerlingen ingeschreven in een technisch profiel ten opzichte van 24,2% landelijk. Voor komende jaren wordt verwacht dat in de regio het totale aantal leerlingen in de VMBO bovenbouw (BB/KB/GL/TL) met 26% daalt en die daling is er in de komende en voorgaande jaren. Verwachting is dat de daling later gaat afvlakken.

Doorstroom naar mbo
Het merendeel van leerlingen met een technisch profiel in Gelderland kiest voor een MBO techniek studie en dat wordt versterkt met een klein deel van leerlingen met een niet-technisch profiel. In Gelderland stroomt vooral een relatief groot deel (479 leerlingen, 88%) van de PIE profiel leerlingen door naar het MBO. Voor de Theoretische Leerweg (TL) geldt dat in 2016 1.248 leerlingen (27%) doorstroomden naar een technische MBO studie in Gelderland.

Binnen Rivierenland stroomde in schooljaar 2017/2018 28,5% van de studenten door naar technische MBO opleidingen en dit percentage is hoog ten opzichte van het landelijke gemiddelde (24,2%). Bij ROC Rivor startten in schooljaar 2016/2017 371 nieuwe studenten, waarvan 264 uit Rivierenland komen. Hiervan zitten 246 leerlingen op TechExplore24 scholen. Veel Rivierenlandse leerlingen stromen door naar MBO’s buiten de regio en gaan daar vaak ook aan het werk. Met gevolg dat deze afgestudeerden niet beschikbaar zijn voor de Rivierenlandse arbeidsmarkt. Dit onderstreept het belang van een goede samenwerking van VMBO scholen met ROC Rivor.

In Rivierenland stroomde afgelopen jaren 25–29% van de leerlingen in technische MBO opleidingen in en meer dan 20% van deze leerlingen gaat door naar het HBO. Hoewel deze doorstroom naar vervolgopleidingen hoger dan landelijk is, is dit onvoldoende ten opzichte van de verwachte werkgelegenheid in techniek voor de komende jaren zoals blijkt uit cijfers en schattingen van het UWV (2018). Dit geldt zowel voor basis- als specialistisch vakmanschap.
De inhoudelijke aansluiting tussen het MBO (ROC Rivor) en regionale VMBO scholen verschilt per school. Een paar scholen werkt binnen het Tech Express programma met ROC Rivor samen. De samenwerking VMBO-MBO kan verder worden verstevigd zodat doorlopende leerlijnen gewaarborgd worden. Probleem is dat dit wel een complexe samenwerking vraagt en dat is ondanks positieve intenties van partijen in de praktijk lastig realiseerbaar. Wel leeft bij partijen de wens de samenwerking uit te breiden zodat er een sterke techniekketen van basisonderwijs tot aan het bedrijfsleven komt.

Arbeidsmarktvraagzijde
De arbeidsmarkt in Rivierenland is krap en de banengroei in Rivierenland is in vrijwel alle sectoren te zien (afb. 4). In de bouw hangt dit samen met de aantrekkende woningmarkt en in andere sectoren is dat vanwege toenemende consumptieve bestedingen. In de industrie wordt door het stijgen van de arbeidsproductiviteit een lichte groei verwacht. 

De bouw vraagt meer vakmensen terwijl in die sector het personeelsbestand vergrijst en weinig jongeren voor een bouwvak opleiding kiezen. De bouw is in Rivierenland een belangrijke groeisector (+3,4%), ook ten opzichte van overig Nederland. In transport & logistiek en zorg hebben werkgevers ook moeilijk vervulbare vacatures en in andere beroepsrichtingen zijn er personeelstekorten, zoals hovenier, docent techniek en applicatieprogrammeur.

Afbeelding 4 Werknemersbanen per sector: omvang, aandeel en ontwikkeling in Rivierenland

De technische arbeidsmarkt wordt zelfs getypeerd als zeer krap (UWV, Regio in beeld 2018). Er is in techniek vooral veel vraag naar lager, middelbaar en gespecialiseerd vakmanschap. Moeilijk vervulbare vacatures bevinden zich in een breed scala aan technische beroepen, zoals autotechnicus, lasser, metaalsnijder, elektricien, monteur industriële machines en installaties en installateur luchtbehandeling en koeltechniek. Dit hangt samen met duurzaam technische ontwikkelingen zoals energietransitie, sterke focus op duurzaamheid en economische groei. Er is toegenomen concurrentie met andere sectoren in de behoefte aan technisch personeel zoals bijvoorbeeld agribusiness voor klimaatbeheersingssystemen, automatisering, robotisering en drones.

Arbeidsmarktregio Rivierenland heeft een lage bevolkingsdichtheid en is omsloten door acht andere arbeidsmarktregio’s. Dit is te zien is in het feit dat één op de drie inwoners buiten Rivierenland werkt. Van de Rivierenlandse werkenden woont één op de vijf buiten de regio, vooral in het Rijk van Nijmegen en Noordoost Brabant. Onderstaand overzicht toont de top tien meest kansrijke opleidingen voor mbo (per niveau 2 t/m 4) voor Rivierenland. In dit overzicht is te zien dat technische opleidingen op alle mbo niveaus goede arbeidsmarktposities bieden. Voor Rivierenlandse jongeren zijn er in de regio zelf veel baankansen en ook in naastgelegen regio’s als Midden-Utrecht. 

Afbeelding 5: Spanning arbeidsmarkt in 35 arbeidsmarktregio’s (landkaart) en Rivierenland naar beroepsklassen (tabel), 2e kwartaal 2018. Bron: UWV, Regio in Beeld, oktober 2018.

Tabel: MBO opleidingen met de meeste kans op een baan in de regio Rivierenland (bron: SBB, berekend voor startdatum mbo opleiding 2017).

Arbeidsmarktaanbodzijde 
In Rivierenland werken 25.000 personen in technische beroepen en dat is 24% van de totale werkzame bevolking (104.000). Van de 47.000 middelbaar opgeleiden zijn 10.000 (21%) werkzaam in een technisch beroep en dat is ongeveer het landelijk gemiddelde. Van de technisch opgeleiden werkt het merendeel (24%) in de bouw gevolgd door de metaal (16%). In Gelderland zijn meest voorkomende beroepen onder middelbaar opgeleiden elektriciens en elektronicamonteurs (10%), timmerlieden (8%) en productiemachinebedieners (7%) gevolgd door software- en applicatieontwikkelaars (6%), automonteurs (6%), meubelmakers, kleermakers en stoffeerders (5%) en machinemonteurs (5%). Specifieke Rivierenlandse cijfers zijn hier niet over beschikbaar (Bron CBS).
Door structurele veranderingen op de arbeidsmarkt veranderen beroepen of ontstaan er nieuwe beroepen en zo wijzigen ook de eisen aan werknemers. Dit zorgt ervoor dat beschikbare arbeidskrachten veelal niet het juiste profiel met juiste competenties of gewenste opleidingsniveau hebben. Vanwege vergrijzing is er een krimp aan de arbeidszijde en op termijn een grote vervangingsvraag. In de bouw is de vergrijzing het sterkst in de bouw. Tot 2023 wordt verwacht dat ongeveer 800 werknemers vanwege pensionering de bouw arbeidsmarkt verlaten. Ook in de industrie wordt verwacht dat de komende jaren 580 personen van de arbeidsmarkt verdwijnen. Dit zorgt voor een hoge verwachte vervangingsvraag.

Volgens het rapport 'De Kracht van Oost' laat ICT & Media in Rivierenland een bovengemiddelde groei zien en is te beschouwen als een rising star. Tegelijkertijd zien we ontwikkelingen als robotisering, digitalisering, automatisering (met ICT als rode draad), een toenemende mismatch en flexibilisering van arbeid en groepen zonder werk op alle opleidingsniveaus . De arbeidsmarkt voor technische beroepen is in Rivierenland zeer krap, zelfs de meest krappe markt van Gelderland in 2018. Binnen de bouw en techniek gaat het om beroepen als lasser, constructiemedewerker, monteurs industriële machines en installaties en installateur van bijvoorbeeld koeltechniek, loodgieters en medewerkers technische dienst. In de ICT betreft het adviseurs automatisering, programmeurs en systeemontwikkelaars. Bovendien neemt de nadruk op duurzaamheid toe en verschuift de behoefte aan technologische industrie en technologische installateurs. De tekorten betreffen zowel praktijk geschoolde vakmensen als hoogopgeleide bèta's.

Daarnaast veranderen bèta technische beroepen snel door innovatie. Technische ontwikkelingen creëren functies waarvan we het bestaan nu nog niet weten of binnen sectoren die volop in ontwikkeling zijn. De toenemende vraag naar technisch personeel maakt versnelling, open innovatie, verbinden van kleinere projecten en samenwerking noodzakelijker. Algemeen wordt gesteld dat door de geïsoleerde ligging tussen rivieren is er van oudsher een mentaliteit waarbij men voor zichzelf zorgt en die ook past bij de religieuze signatuur van de regio. Ook de marktsector is op zichzelf: er zijn veel, kleine betrekkelijk georganiseerde bedrijven. Dit versterkt de behoefte aan een regionaal Techniekpact Rivierenland voor alle betrokken partijen.

Conclusies
Voor de huidige kwantiteit en kwaliteit van het technisch VMBO is het jammer dat een afnemend aantal leerlingen kiest voor een technisch profiel. Dit maakt dat er op VMBO scholen in de regio steeds minder technische profielen worden aangeboden. Dit geldt vooral voor de profielen BWI en M&T. De basisvoorzieningen op scholen die nog wel harde technische profielen aanbieden, zijn verouderd en sluiten niet aan op technische en regionale ontwikkelingen in en bij bedrijven. Dit versterkt dat toekomstige leerlingen een beperkt of negatief beeld hebben van opleidingen en beroepen in techniek. Dit proces wordt versterkt omdat leerlingen na hun opleiding vaak wegtrekken uit de regio richting de grotere steden.
Anderzijds is de vraag naar technische arbeidskrachten in de regio hoog, met name voor sectoren als bouw, maakindustrie, metaal en agro-techniek. Dit geldt zowel voor lager, middelbaar en het gespecialiseerd vakmanschap. De hoogste vraag is er bij beroepen als autotechnicus, lasser, metaalsnijder en elektricien. Tegelijk zijn er op de arbeidsmarkt nog weinig geschikte arbeidskrachten beschikbaar vanwege vergrijzing, economische groei, duurzaamheid en technische innovaties. Hierdoor veranderen beroepen of ontstaan er nieuwe beroepen waarvoor beschikbare arbeidskrachten vaak niet meer aan kunnen voldoen of dat andere soft skills worden gevraagd. 

Arbeidsmarktonderzoek 2012 voor Techniek Focus Rivierenland 
Als basis voor het Techniek Focus Rivierenland programma verscheen in 2012 het rapport 'De noodzaak om bruggen te bouwen' met een beschrijving van de regionale arbeidsmarkt met o.a. aandacht voor de negatieve pendelstroom, vervangingsvraag en specifiek voor agrarische en technische beroepsgroepen. Zie hieronder een korte samenvatting en de link naar het rapport. 
In Rivierenland is sprake van een per saldo uitgaande pendelstroom. Dit betekent dat er meer mensen die hier woonachtig zijn in andere regio's werken, dan dat er mensen die elders woonachtig zijn hier komen werken. Dit verkleint dus het aanbod in Rivierenland. In Rivierenland is het negatieve pendelsaldo rond de 5.000 werkzame personen.

Vervangingsvraag
Tevens  blijkt dat de vervangingsvraag een stuk groter is dan de uitbreidingsvraag. De uitbreidingsvraag is echter variabeler en moeilijker te voorspellen. Door de huidige grimmige economische situatie is toe- of afname niet te berekenen. Het aanbod van arbeidskrachten is onvoldoende om de vacatures in 2015 in te vullen. De verwachting is dat de economische krimp in beide sectoren zal toenemen, waardoor een deel van de uitbreidingsvraag af zal nemen. Indien de economie weer aantrekt, dan ontstaat er echter direct een groot tekort aan voldoende en gekwalificeerd personeel met een aantal ingrijpende gevolgen. 
Relatief gezien is de vervangingsvraag in Rivierenland hoog. In deze regio moet tot 2020 20% van de werkzame beroepsbevolking worden vervangen door nieuw personeel. De vergrijzing treedt in versterkte mate op, waardoor veel uitstroom als gevolg van pensionering plaatsvindt.

Agrarische beroepsgroepen
De agrarische beroepsgroepen zijn sterk vergrijsd. Afhankelijk van de regio gaat hier zo'n 30-40% van de werkzame beroepsbevolking met pensioen. Een deel van deze uitstroom hoeft niet te worden opgevangen, aangezien de land- en tuinbouw kampt met een sterke structurele krimp van de werkgelegenheid. Toch is er hier nog sprake van een niet-verwaarloosbare vervangingsvraag van bijna 3.000 arbeidskrachten, bijna uitsluitend op lager en middelbaar niveau.

Technische beroepsgroepen
In de technische beroepen is ook sprake van een krimpende werkgelegenheid, waardoor een deel van de uitstroom als gevolg van pensionering niet hoeft te worden opgevangen. Op middelbaar niveau is de vervangingsvraag nog het hoogst: in elke regio moet ongeveer 30% van de werkenden worden vervangen. Op andere niveaus ligt dit percentage rond 20%.

Meer weten? Bekijk het rapport ‘De noodzaak om bruggen te bouwen; Arbeidsmarktanalyse Technische en Groene sector in Rivierenland’